Уул уурхай ба татвар

Аливаа нэгэн уул уурхайн төсөлд хөрөнгө оруулагч хөрөнгөө зарцуулаад, түүнийхээ хариуд ашиг хүртэнэ. Банк бол зээл өгөөд хүү авна. Тэгвэл Засгийн газар баялагаа ашиглуулаад татвар, аливаа нэгэн төлбөр авдаг. Уул уурхайн хамгийн том өгөөж бол улсын төсөвт татвар нь төвлөрөх юм. Ийнхүү татвар, төлбөрөө таван арга замаар ногдуулдаг. Үүнд орц, бүтээгдэхүүн, ашиг, ААН, бусад хураамж, урамшуулал багтана.

Уул уурхайн татварын гол эх үүсвэрүүдийг авч үзвэл хамгийн их нь АМНАТ байдаг. Энэ онд Монгол Улс АМНАТ-өөс 1.2 их наядыг улсын төсөвт төвлөрүүлэхээр болсон бол ирэх онд 1.3 их наядыг төлөвлөөд буй. Үүний дараа ашгийн татвар, НӨАТ, нийгмийн даатгал, гаалийн үйлчилгээний төлбөр, гаалийн татвар болон бусад төлбөр орж ирдэг талаар Байгалийн баялагийн засаглалын хүрээлэнгээс хийсэн судалгаанд дурджээ. Мөн тус хүрээлэнгээс хамгийн их татвар төлдөг уул уурхайн компаниудыг эрэмбэлсэн байна.

Эдийн засгийн судалгаа, эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн гаргасан судалгаагаар 2011 онд уул уурхайн салбараас улсын төсөвт 1.5 их наяд төгрөг төвлөрүүлж байсан энэ онд гурван  их наядыг төвлөрүүлэх хэмжээнд хүрчээ.

Нэмж мэдээлэхэд, Монгол Улс энэ онд төсвийн гуравны нэг буюу гурван их наяд төгрөгийг уул уурхайгаас олохоор төсөвт тусгасан. Ирэх оны төсөвт энэ хэмжээг 24 хувиар нэмэгдүүлсэн юм. Тэгвэл одоогоор уул уурхайн орлогын бүрдүүлэлт ямар байгааг Уул уурхай хүнд үйлдвэрийн яамнаас танилцуулснаар хүргэе. Энэ оны эхний есөн сарын байдлаар улсын төсөвт 1.9 их наяд төгрөг татвар, хураамж хэлбэрээр төвлөрүүлсэн байна. Улсын төсөвт оруулсан орлого өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 360.6 тэрбум төгрөг буюу 23.1 хувиар өсжээ. Үүнээс алт 30.5    тэрбум төгрөг, нүүрс 933.0  тэрбум төгрөг, цайр 57.7 тэрбум төгрөг, зэс 803.9  тэрбум төгрөг, төмөр 18.8  тэрбум төгрөг, жонш 24.2  тэрбум төгрөг, бусад 55.0  тэрбум төгрөг байгаа юм. Энэ онд нүүрс, зэс, жонш, төмөрөөс олсон орлого өссөн бол алт, цайрынх буурсан байгаа юм.